Δραστηριότητες
Πεζοπορία
Τα Αστερούσια Όρη διαθέτουν ένα εκτεταμένο δίκτυο οργανωμένων μονοπατιών που διατρέχουν τόσο τις ορεινές όσο και τις παραθαλάσσιες περιοχές, νότια του νομού Ηρακλείου. Στην πορεία των διαδρομών μπορεί κανείς να θαυμάσει σημεία μοναδικής θέας, το άγριο γοητευτικό ορεινό τοπίο και να προσεγγίσει παραλίες, απομονωμένους κολπίσκους, μοναστήρια και σπήλαια. Πολλά από τα μονοπάτια είναι σηματοδοτημένα, ενώ ο βαθμός δυσκολίας ποικίλλει.
Η περιοχή διαθέτει πάνω από 60 μονοπάτια εκ των οποίων τα 14 αποτελούν ειδικά σχεδιασμένες διαδρομές που ενοποιούν το ορεινό με το πεδινό στοιχείο και εντάσσουν σημεία φυσικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος σε ένα ενιαίο δίκτυο διαδρομών.
Οι περισσότερες διαδρομές ξεκινούν στο μέσον του ορεινού όγκου και καταλήγουν στα νότια της περιοχής. Δημοφιλής διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί στην κορυφή του Κόφινα, που διασχίζει το Αγιοφάραγγο, τη Μονή Αγ. Νικήτα, τις Τρεις Εκκλησιές και τη Μονή Κουδουμά.
Αναρρίχηση
Το δραματικό ανάγλυφο των Αστερουσίων και τα διαφορετικά είδη πετρωμάτων που αναπτύσσονται κατά μήκος του προσφέρουν περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, κατάλληλα διαμορφωμένες για αναρρίχηση. Συνολικά περιλαμβάνονται 12 αναρριχητικά πεδία με 220 αναρριχητικές διαδρομές διαβαθμισμένης δυσκολίας, που βρίσκονται στις περιοχές των Καπετανιανών και του Αγιοφάραγγου.
Κοντά στην ψηλότερη κορυφή των Αστερουσίων, τον Κόφινα, βρίσκεται ο οικισμός των Καπετανιανών, σε υψόμετρο 800μ. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν συνολικά 180 αναρριχητικές διαδρομές, όπως αυτές των Τριών Εκκλησιών και του Αγίου Ιωάννη Καπετανιανών.
Νότια του νομού, στην περιοχή του Αγιοφάραγγου, βρίσκονται 6 αναρριχητικές διαδρομές.
Μικρότερες διαδρομές εντοπίζονται στα ανατολικά στην έξοδο του φαραγγιού του Τράφουλα, κοντά στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου, στις Τρεις Εκκλησίες και στο φαράγγι του Αμπά.
Για το κοινό περιπέτειας έχουν πρόσφατα ανοιχτεί στο κέντρο των Αστερουσίων 7 πίστες via ferrata, σε απότομη πλαγιά και είναι εξοπλισμένες με συρματόσχοινα και σιδερένιες σκάλες.
Η προτεινόμενη περίοδος είναι από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο, ενώ η δραστηριότητα καλό είναι να αποφεύγεται τους αναπαραγωγικούς μήνες των αρπακτικών πτηνών (Δεκέμβριο – Φεβρουάριο), που φωλιάζουν στους βράχους.
Για την καλύτερη ενημέρωση και ασφαλέστερη αναρριχητική εμπειρία συστήνεται η επικοινωνία με τοπικούς ορειβατικούς συλλόγους.
Γεωτουρισμός
Η ενταγμένη στο δίκτυο Αποθεμάτων Βιόσφαιρας (MAB: Man & Biosphere) περιοχή των Αστερουσίων καταλαμβάνει έκταση 367 χλμ2 και περιλαμβάνει ποικιλία γεωτόπων όπως σχηματισμούς πετρωμάτων, απολιθώματα σειρηνίων, ιππαρίων και φυτών, φαράγγια, σπήλαια, δυσπρόσιτες πλαγιές και χαράδρες, γεωμορφές και ανάγλυφους σχηματισμούς. Οι επισκέπτες με γεωλογικό ενδιαφέρον μπορούν να ξεκινήσουν ένα ταξίδι ανακάλυψης στην σπάνια και ανεξερεύνητη αυτή ορεινή γωνιά της Κρήτης.
Canyoning
Λόγω της γεωμορφολογίας των Αστερουσίων συναντούμε πολλά και βαθιά φαράγγια σε σχέση με τη μικρή έκταση που καταλαμβάνει η οροσειρά. Το νότιο τμήμα της περιοχής ορίζεται από φαράγγια πολλά από τα οποία αναπτύσσονται σε απότομες πλαγιές που καταλήγουν στη θάλασσα του Λιβυκού Πελάγους. Στα δυτικά το ανάγλυφο διαφοροποιείται και οι ήπιες υψομετρικές διαφορές καθιστούν τη διάβαση των φαραγγιών της περιοχής αρκετά προσπελάσιμη.
Τα Αστερούσια αποτελούν σημαντικό προορισμό canyoning καθώς διαθέτουν περισσότερα από 20 φαράγγια που η διάσχιση τους απαιτεί εμπειρία και εξοπλισμό. Η ασφάλιση των τεχνικών φαραγγιών ελέγχεται και συντηρείται από συλλόγους και ομάδες canyoners.
Στα φαράγγια αυτά περιλαμβάνονται της Ελυγιάς (Βαλαχά), της Αγίας Παρασκευής, του Μεσοσφηνίου, της Τρυπητής, του Κουδουμά, του Τσούτσουρου, το Περβολιανό, της Τρούλας, το Εθιανό και του Αμπά με βαθμό δυσκολίας από μεσαίο έως υψηλό, που απαιτούν εμπειρία και εξοπλισμό. Τα φαράγγια του Μαριδακίου, του Μίντρη, του Μάρτσαλου, του Αγιοφάραγγου, του Τράφουλα και του Αγ. Σάββα είναι προσπελάσιμα πεζοπορικά.
Στα τοιχώματα τους αποτυπώνεται η γεωλογική ιστορία της περιοχής ενώ κανείς μπορεί να παρατηρήσει μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών χλωρίδας και ορνιθοπανίδας. Το επιβλητικό τοπίο συμπληρώνουν οι καταρράκτες των φαραγγιών της Τρούλας, του Τσούτσουρα, της Τρυπητής, του Περβολιανού, του Κουδουμά και του Αμπά, τον μεγαλύτερο του νησιού, ύψους 140μ.
Caving
Η περιοχή των Αστερουσίων διαθέτει αρκετά σπήλαια μικρού μεγέθους με λιγοστό σταλαγμιτικό και σταλακτιτικό διάκοσμο. Παρουσιάζουν μεγάλο πολιτισμικό ενδιαφέρον καθώς χρησιμοποιήθηκαν από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τους νεότερους ως κατοικίες, καταφύγια, ασκηταριά και τόποι λατρείας.
Πολλά από αυτά παραμένουν ανεξερεύνητα ενώ η πρόσβαση τους δεν υποστηρίζεται από οργανωμένες υποδομές. Γνωστά σπήλαια των Αστερουσίων είναι αυτά της Κασσιανής, του Σαρακινόσπηλιου, του Περιστεριά, των Αγιών, του Βαρβακόσπηλιου, του Πλακόσπηλιου και το Μπλε Σπήλαιο.
Αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το σπήλαιο της Μιαμούς και της Ειλειθυίας, ενώ άρρηκτα συνδεδεμένα με τη θρησκευτική και ασκητική ιστορία των Αστερουσίων είναι τα σπήλαια του Γουμενόσπηλιου και του Αγ. Αντωνίου. Μονοπάτι οδηγεί στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου με τον εντυπωσιακό διάκοσμο, την 35μ ύψους είσοδο, τον μικρό ναό και την μαγευτική θέα προς τη θάλασσα. Διασχίζοντας το Αγιοφάραγγο συναντά κανείς τον Γουμενοσπηλιό, μια από τις παλαιότερες θέσεις ερημιτών. Το σπήλαιο διαθέτει μικρή είσοδο και εντυπωσιακή θολωτή οροφή με άνοιγμα. Σύμφωνα με την παράδοση ο χώρος κατοικήθηκε από 300 ασκητές που επικοινωνούσαν μεταξύ τους μόνο την ημέρα της Ανάστασης.
Ορνιθοπαρατήρηση
Το έντονο ανάγλυφο, τα απόκρημνα φαράγγια και οι παράκτιες περιοχές των Αστερουσίων αποτελούν ιδανικό τόπο κατοικίας για την ορνιθοπανίδα του νοτιότερου ορεινού όγκου της Ελλάδας και της Ευρώπης. Τόσο ενδημικά όσο και μεταναστευτικά είδη επιλέγουν λόγω των διαφορετικών οικοτόπων και της πρόσβασης σε παράκτιες περιοχές τα Αστερούσια ως ενδιαίτημα. Τουλάχιστον 192 είδη συναντώνται στην περιοχή, αριθμός ιδιαίτερα υψηλός σε αναλογία με την έκταση των Αστερουσίων.
Πάνω από 29 είδη αρπακτικών βρίσκουν καταφύγιο στα δύσβατα φαράγγια των κεντρικών Αστερουσίων με εμβληματικά τον γυπαετό (κοκαλά) και το όρνιο. Η ορινθοπαρατήρηση ευνοείται ιδιαίτερα από την ύπαρξη του δασικού παρατηρητηρίου και της ταϊστρας κοντά στη Μονή Κουδουμά και των φυσικών θέσεων παρατήρησης του Κόφινα και της Μαδάρας. Στις παράκτιες περιοχές μπορεί κανείς να συναντήσει μεταναστευτικά αρπακτικά και μικρόπουλα την περίοδο της άνοιξης, καθώς ταξιδεύουν από την Αφρική προς την Ευρώπη και αντιστρόφως το φθινοπώρο.
Αντιπροσωπευτικά είδη αποτελούν ο Θαλασσοκόρακας, ο Χρυσαετός, το Χρυσογέρακο σε απόκρημνες βραχώδεις περιοχές, ο Μικροτσικνιάς, ο Νυκτοκόρακας, ο Κρυπτοτσικνιάς, ο Λευκοτσικνιάς, ο Πορφυροτσικνιάς στις εκβολές του ποταμού Αναποδάρη, ο Μαυροπελαργός, ο Τσίφτης, ο Σφηκιάρης σε περιοχές με βλάστηση και δάση, ο Βασιλαετός, ο Στεπαετός, ο Μουστακοτσιροβάκος στην κοιλάδα Μίντρη, η Καλιακούδα στις κορυφές του Κόφινα και το φαράγγι του Αχεντριά, ο Βλάχος σε περιοχές με φρυγανική βλάστηση και ο Φιδαετός σε περιοχές με θαμνώδη βλάστηση.
Ιππασία
Ένας ξεχωριστός τρόπος να γνωρίσει κανείς το μοναδικό φυσικό κάλλος της περιοχής είναι μέσω της ιππασίας. Διαδρομές που ξεκινούν από τα ορεινά και καταλήγουν στα πεδινά ή στις νότιες ακτές, μπορούν να καλύψουν αποστάσεις από 7 μέχρι 40 χλμ ενώ ενδείκνυνται ακόμη και για αρχάριους αναβάτες. Οι επισκέπτες για ιππικές δραστηριότητες μπορούν να απευθυνθούν σε σχετικές υποδομές στα Καπετανιανά, στα Μάταλα και τον Κομμό.
Ποδηλασία
Οι περιοχή των Αστερουσίων προσφέρεται για ποδηλασία χάρη στο μεγάλο δίκτυο αγροτικών δρόμων που διαθέτει. Οι περισσότερες διαδρομές αφορούν ορεινές και ημιορεινές περιοχές που δεν έχουν οργανωμένη σήμανση. Προτείνονται συνολικά 8 διαδρομές διαφορετικού βαθμού δυσκολίας, οι οποίες λόγω του χωματόδρομου και των απότομων κλίσεων απαιτούν καλή φυσική κατάσταση. Η προτεινόμενη περίοδος για τις ποδηλατικές διαδρομές είναι από τον Απρίλιο μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου με εξαίρεση τις πολύ θερμές μέρες του καλοκαιριού.
Πιο απαιτητικές λόγω των μεγάλων κλίσεων και του άγονου, ορεινού εδάφους είναι οι διαδρομές του Πύργου, η κυκλική του Αχεντριά, η κυκλική του Χάρακα στα βόρεια και η κατηφορική της Μονής Αγ. Νικήτα στα ανατολικά. Περισσότερο βατές στα νότια και νοτιοδυτικά είναι οι διαδρομές των Τριών Εκκλησιών, της Έθιας – Περβόλας, των Παρανύφων – Αγ. Παύλου και των Καπετανιανών – Παναγίας Κόφινα. Οι κατηφορικές διαδρομές προσφέρουν εξαιρετική θέα προς το Λιβυκό Πέλαγος, ενώ οι κυκλικές μια μοναδική ευκαιρία εξερεύνησης του φυσικού τοπίου και των οικισμών στα ορεινά των Αστερουσίων.
Παρά πέντε
Στην κατηγορία των extreme sports και των έντονα βιωματικών τεχνικών αθλημάτων οι επισκέπτες των Αστερουσίων έχουν τη δυνατότητα κατόπτευσης του αναγλύφου και του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής με αλεξίπτωτο πλαγιάς (παρά πέντε). Οργανωμένες πίστες προσγείωσης – απογείωσης υπάρχουν στην περιοχή του Λέντα και σε μερικές ακόμη ελέυθερες, μη οργανωμένες θέσεις. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το άθλημα συστήνεται η επικοινωνία με την Αερολέσχη Ηρακλείου και τους συλλόγους ανεμοπτεριστών.