Εμπειρίες
Γαστρονομία – τοπικά προϊόντα
Η γη προίκισε τον Ψηλορείτη με κορυφές, οροπέδια, λιβάδια και κάμπους. Η συνύπαρξη του ορεινού με το θαλάσσιο στοιχείο, καθώς και το εύκρατο κλίμα, προσφέρει στον τόπο τις προϋποθέσεις για ευφορία, αφθονία και ποικιλία στην καλλιέργεια και την παραγωγή αγαθών. Το κέρας της μυθικής κατσίκας Αμάλθειας, που έθρεψε τον Δία στην κορυφή του βουνού, συνεχίζει να χαρίζει όλων των ειδών τα αγαθά από φρούτα, λαχανικά, χόρτα και καρπούς μέχρι γαλακτοκομικά και ζωικά προϊόντα πολύ υψηλής ποιότητας.
Ο τρόπος παραγωγής των πρώτων υλών παραμένει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτος διατηρώντας παράλληλα τις προδιαγραφές και τις πιστοποιήσεις των σύγχρονων διατροφικών απαιτήσεων. Οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες από τις σύγχρονες επιχειρήσεις μικρής κλίμακας μέχρι τα μητάτα ακολουθούν την παράδοση, διατηρώντας ένα κυρίαρχο και διαχρονικό στοιχείο του πολιτισμού του Ψηλορείτη.
Εκδηλώσεις – γιορτές – έθιμα
Τα γλέντια είναι σημαντικά γεγονότα της ζωή των κατοίκων και τρόποι εμπέδωσης και έκφρασης του παραδοσιακού πολιτισμού της περιοχής. Για πολλές οικογένειες κτηνοτρόφων αφορμή για γλέντι υπήρξαν οι γιορτές που διοργανώνονταν τη χρονική περίοδο μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου, με χαρακτηριστική την κουρά των προβάτων. Συγγενείς, φίλοι και επισκέπτες είναι καλοδεχούμενοι να γλεντήσουν και να γευτούν ψητό αρνί (οφτό/αντικριστό), παραδοσιακά εδέσματα, κρασί και τσικουδιά. Ο εορταστικός χαρακτήρας της ημέρας ολοκληρώνεται με μουσική, τραγούδι και χορό, όπου η κρητική λύρα, η ασκομαντούρα και το λαούτο πρωταγωνιστούν.
Αφορμές για γλέντι δίνουν οι γάμοι που γίνονται τη θερινή κυρίως περίοδο, κεντρικά των οικισμών και οι γιορτές που ορίζονται από το θρησκευτικό εορτολόγιο, όπως:
Τέχνες – παραγωγή
Στους οικισμούς του Ψηλορείτη μπορεί κανείς να συναντήσει παραδοσιακές τέχνες που αποτελούν μικρής κλίμακας χειροτεχνικές δραστηριότητες. Η περιοχή παρέχει σε αφθονία τις πρώτες ύλες όπως το μαλλί, το ξύλο και το αργιλόχωμα, η κατεργασία των οποίων απαιτεί αφοσίωση και υπομονή ώστε να χρησιμοποιηθούν αντίστοιχα στην υφαντική, την ξυλογλυπτική και την αγγειοπλαστική.
Στα Ανώγεια, στην Αξό και άλλους οικισμούς της περιοχής επιβιώνουν λιγοστοί αργαλειοί και εργαστήρια κατεργασίας του ξύλου, που διατηρούν την παράδοση μέχρι σήμερα.
Τα μοναδικής θεματολογίας και τεχνοτροπίας ξομπλιαστά (διακοσμημένα) υφαντά αφηγούνται ιστορίες απ’ τον κύκλο της ζωής των ανθρώπων, εμπνέονται από τη φύση και την παράδοση και αποδίδουν μοτίβα φυτικά και γεωμετρικά, με χαρακτηριστικότερο το ρόμβο σε επάλληλες ζώνες. Υφαντά όπως οι πατανίες, τα χιράμια, οι πετσέτες και οι περίφημες βούργιες είναι μόνο μερικά από τα χειροτεχνήματα που παράγονται εδώ.
